Geografia jako nauka
What is Geography? - dr Heath Robinson wyjaśnia, czym jest geografia jako nauka (EN)
Dział I Obraz Ziemi
1.1. Źródła informacji geograficznej
- opisuje przedmiot i cele badań geograficznych;
- podaje przykłady praktycznego zastosowania geografii.
1.2 Metody badań geograficznych
- wymienia metody badań geograficznych;
- przedstawia podstawowe ilościowe i jakościowe metody badań geograficznych oraz możliwości ich wykorzystania na wybranych przykładach
- analizuje źródła kartograficzne oraz formułuje wnioski na ich podstawie.
1.3. Mapa jako obraz Ziemi
How does GPS work? - film (3:33) opisujący zasadę działania nawigacji satelitarnej (EN)
"Earth planet globe grid of meridian and parallels" - notatka o cechach południków i równoleżników (EN)
- wyjaśnia znaczenie terminów: długość i szerokość geograficzna;
- posługuje się współrzędnymi geograficznymi do określania położenia punktów na Ziemi;
- wyjaśnia znaczenie terminów: mapa, plan, skala mapy;
- wymienia elementy mapy;
- klasyfikuje mapy ze względu na różne kryteria (np. skalę, treść, przeznaczenie);
- stosuje różne rodzaje skal i przekształca je;
- posługuje się skalą mapy do obliczania odległości i powierzchni;
- oblicza skalę mapy na podstawie odległości lub powierzchni.
1.4. Metody prezentacji informacji na mapach
- omawia metody przedstawiania rzeźby powierzchni Ziemi na mapie;
- posługuje się mapą hipsometryczną;
- rozpoznaje formy rzeźby na mapie na podstawie układu poziomic;
- opisuje jakościowe i ilościowe metody prezentacji zjawisk na mapach i je porównuje.
1.5. Jak czytać mapę
- podaje przykłady zastosowania różnych rodzajów map;
- interpretuje mapy turystyczno-topograficzne;
- podaje przykłady wykorzystania mapy turystyczno-topograficznej;
- charakteryzuje działanie systemu nawigacji satelitarnej (GPS);
- określa współrzędne geograficzne na mapie oraz z wykorzystaniem GPS;
- orientuje mapę topograficzną w terenie.
1.6. Geograficzne systemy informacyjne
- wyjaśnia, na czym polega cyfrowa metoda prezentacji zjawisk GIS;
- omawia zastosowanie GIS w różnych dziedzinach życia;
- stosuje wybrane metody kartograficzne do prezentacji cech ilościowych i jakościowych środowiska geograficznego;
- prezentuje i analizuje cechy środowiska geograficznego za pomocą narzędzi GIS;
- dostrzega i określa związki przyczynowo-skutkowe między elementami środowiska na danym terenie na podstawie mapy cyfrowej.
Dział II Ziemia we Wszechświecie
2.1. Wszechświat
Origin of the Universe - nudny film (5:36) National Geographic opisujący powstanie Wszechświata
The Scale of the Universe - aplikacja pozwalająca podróżować po Wszechświecie w różnych skalach
- wyjaśnia teorie pochodzenia i budowy wszechświata;
- omawia budowę wszechświata;
- przedstawia osiągnięcia naukowców, w tym Polaków, w poznawaniu wszechświata;
- opisuje teorię heliocentryczną;
- porównuje teorię heliocentryczną z teorią geocentryczną;
- opisuje ciała niebieskie we wszechświecie.
2.2. Budowa Układu Słonecznego
The Solar System - film (4:10) National Geographic o budowie Układu Słonecznego
Układ Słoneczny większy niż się wydaje - wywiad z Karolem Wójcickim, wybitnym popularyzatorem nauk o Kosmosie. W debiutanckiej roli reportera - pan Piotr Stankiewicz, nauczyciel geografii w Potockim.
- opisuje Słońce jako gwiazdę;
- omawia powstanie Układu Słonecznego;
- omawia kształt i budowę Układu Słonecznego;
- charakteryzuje i porównuje planety Układu Słonecznego, w tym Ziemię
- opisuje i porównuje inne ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny – planety karłowate, księżyce, planetoidy, meteoroidy, komety;
- wymienia kryteria wyróżniania planet.
2.3. Ruch obiegowy Ziemi
https://drajmarsh.bitbucket.io/earthsun.html - animacja pokazująca ruch Ziemi wokół Słońca
3D Sun-Path - aplikacja pokazująca wędrówkę Słońca nad horyzontem w ciągu roku
Jak obliczać wysokość górowania Słońca - instrukcja krok po kroku
- opisuje cechy ruchu obiegowego Ziemi;
- omawia oświetlenie Ziemi w różnych porach roku;
- omawia czas trwania dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych;
- omawia zmiany wysokości górowania Słońca na różnych szerokościach geograficznych;
- wykazuje związek między szerokością geograficzną a wysokością górowania Słońca;
- oblicza wysokość górowania Słońca na dowolnej szerokości geograficznej w dniach równonocy i przesileń;
- wykazuje zależność między nachyleniem osi ziemskiej a dopływem energii słonecznej do powierzchni Ziemi;
- wyznacza współrzędne geograficzne dowolnego punktu na powierzchni Ziemi na podstawie wysokości górowania Słońca w dniach równonocy i przesileń;
- opisuje strefy oświetlenia Ziemi, ich granice i charakterystyczne cechy;
- przedstawia następstwa ruchu obiegowego Ziemi;
- charakteryzuje zaćmienie Słońca i zaćmienie Księżyca.
2.4. Ruch obrotowy Ziemi
Jak liczyć różnice czasu słonecznego - instrukcja krok po kroku.
- opisuje cechy ruchu obrotowego Ziemi;
- przedstawia dowody na ruch obrotowy Ziemi;
- przedstawia konsekwencje ruchu obrotowego Ziemi;
- wskazuje skutki występowania siły Coriolisa dla środowiska przyrodniczego;
- wyjaśnia występowanie faz Księżyca na podstawie schematu;
- omawia mechanizm powstawania pływów wskutek oddziaływania Księżyca i Słońca.
5. Czas na Ziemi
- charakteryzuje czas słoneczny, czas strefowy, czas urzędowy;
- wykazuje zależność miejscowego czasu słonecznego od długości geograficznej;
- oblicza czas słoneczny dowolnego miejsca na Ziemi na podstawie różnicy długości geograficznej;
- wyznacza długość geograficzną punktu na powierzchni Ziemi na podstawie obliczeń różnicy czasu słonecznego;
- posługuje się czasem uniwersalnym i czasem strefowym (w tym: czas letni i zimowy w Polsce);
- analizuje mapę stref czasowych;
- wyjaśnia, czym jest międzynarodowa linia zmiany daty.
Dział III Atmosfera
3.1. Budowa atmosfery
- wyjaśnia znaczenie terminu atmosfera;
- omawia skład powietrza atmosferycznego;
- opisuje pole magnetyczne Ziemi i wyjaśnia jego rolę w ochronie przed wiatrem słonecznym;
- omawia warstwową budowę atmosfery;
- charakteryzuje zjawiska i procesy meteorologiczne zachodzące w różnych warstwach atmosfery;
- omawia znaczenie atmosfery dla życia na Ziemi.
3.2. Temperatura powietrza
- Opisuje rodzaje promieniowania słonecznego - promieniowanie elektromagnetyczne (światło widzialne, UV, podczerwień) i wiatr słoneczny;
- wyjaśnia znaczenie terminów: albedo, turbulencja, konwekcja, adwekcja, radiacja;
- opisuje czynniki wpływające na rozkład temperatury powietrza na Ziemi;
- oblicza średnią roczną amplitudę temperatury powietrza;
- oblicza temperaturę powietrza na podstawie gradientu wilgotnoadiabatycznego i suchoadiabatycznego;
- omawia, na podstawie klimatogramu, roczny przebieg temperatury powietrza.
3.3. Ciśnienie atmosferyczne. Cyrkulacja atmosferyczna
- wyjaśnia znaczenie terminów: ciśnienie atmosferyczne, wyż baryczny i niż baryczny;
- wyjaśnia, czym jest wiatr i odróżnia prądy konwekcyjne (wstępujące i zstępujące) od wiatrów;
- omawia rozkład ciśnienia atmosferycznego na Ziemi w styczniu i w lipcu;
- podaje przyczyny zróżnicowania ciśnienia atmosferycznego na Ziemi;
- opisuje globalną cyrkulację atmosfery;
- wyjaśnia mechanizm cyrkulacji powietrza w strefie międzyzwrotnikowej i wyższych szerokościach geograficznych;
- wyjaśnia genezę wiatrów stałych (pasaty i antypasaty), okresowych (monsuny i bryzy) i lokalnych (fen, wiatry górskie i dolinne, bora)
- omawia znaczenie wiatrów stałych, okresowych i lokalnych dla przebiegu pogody.
3.4. Opady atmosferyczne. Fronty atmosferyczne
- wyjaśnia znaczenie terminów: wilgotność powietrza, kondensacja i resublimacja;
- opisuje, czym jest wilgotność względna i bezwzględna;
- przedstawia warunki niezbędne do powstania opadu atmosferycznego (terminy: wilgotność względna, temperatura punktu rosy, jądra kondensacji);
- opisuje czynniki wpływające na rozkład opadów atmosferycznych (m.in. globalna cyrkulacja atmosferyczna, wysokość n.p.m., odległość od zbiorników wodnych, rzeźba terenu);
- charakteryzuje rodzaje opadów i osadów atmosferycznych
- wskazuje przyczyny nierównomiernego rozkładu opadów atmosferycznych na Ziemi;
- rozpoznaje i charakteryzuje wybrane rodzaje chmur (Cirrus, Cumulus, Cumulonimbus, Stratus);
- wyróżnia rodzaje frontów atmosferycznych i opisuje zjawiska towarzyszące ciepłym i chłodnym frontom atmosferycznym;
- omawia charakterystyczne zmiany pogody zachodzące w czasie przemieszczania się frontów atmosferycznych
- omawia, na podstawie klimatogramu, roczny przebieg opadów atmosferycznych.
3.5. Prognozowanie pogody i ekstremalne zjawiska pogodowe
windy.com - mapa interaktywna obrazująca zmiany elementów pogody oraz radar pogodowy
prognoza dla Polski - portal Instytu Meteorologii i Gospodarki Wodnej
www.yr.no - norweska prognoza pogody - polecana przez polskich polarników
- wyjaśnia znaczenie terminów: pogoda, prognoza pogody, mapa synoptyczna;
- określa elementy pogody;
- analizuje dane meteorologiczne zamieszczone na mapie synoptycznej;
- wyjaśnia znaczenie prognozowania pogody dla gospodarki i życia ludzi;
- omawia ekstremalne zjawiska atmosferyczne: burze, trąby powietrzne, szkwały;
- interpretuje meteorologiczne zdjęcia satelitarne oraz mapy interaktywne (np. windy.com);
- posługuje się radarem pogodowym (np. windy.com).
3.6. Czynniki klimatotwórcze
- wyjaśnia znaczenie terminu klimat;
- wymienia elementy klimatu;
- omawia czynniki klimatotwórcze i podam przykłady ich wpływu na klimat;
- wyjaśnia różnicę między klimatem lokalnym a mikroklimatem;
- opisuje czynniki warunkujące mikroklimat miejsca, w którym znajduje się nasza szkoła.
3.7. Klimaty kuli ziemskiej
- wyjaśnia, na czym polega strefowość klimatów na Ziemi;
- charakteryzuje strefy klimatyczne na Ziemi i uzasadnia ich zasięgi;
- opisuje typy klimatów na podstawie klimatogramów i mapy klimatycznej;
- opisuje różnice miedzy klimatem morskim a klimatem kontynentalnym;
- opisuje klimaty strefowe i astrefowe;
- rozpoznaje, na podstawie klimatogramu, wybrane strefy klimatyczne i typy klimatu (równikowy wybitnie wilgotny, podrównikowy wilgotny, zwrotnikowy skrajnie suchy, podzwrotnikowy morski, umiarkowany morski, umiarkowany przejściowy, umiarkowany, kontynentalny, okołobiegunowy polarny)
- wymienia cechy klimatu górskiego;
- opisuje cechy klimatu lokalnego w miejscu zamieszkania.
Dział IV Hydrosfera
4.1. Zasoby wodne Ziemi. Oceany i morza
Czym jest cykl hydrologiczny? - schemat obrazujący cykl hydrologiczny (PL)
The water cycle - schemat wraz z opisem cyklu hydrologicznego (EN)
- wyjaśnia znaczenie terminu hydrosfera;
- omawia cykl hydrologiczny (opisuje poszczególne elementy cyklu hydrologicznego, porównuje duży i mały obieg wody w przyrodzie);
- analizuje rodzaje i wielkość zasobów wodnych na Ziemi;
- przedstawia bilans wodny Ziemi i jego zróżnicowanie w różnych warunkach klimatycznych;
- przedstawia podział wszechoceanu na mapie świata (wskazuje na mapie 5 oceanów oraz wybrane morza);
- omawia skład chemiczny wody morskiej;
- opisuje zasolenie wód morskich w różnych regionach świata oraz wyjaśnia przyczyny zróżnicowania zasolenia mórz;
- przedstawia zróżnicowanie temperatury wód oceanicznych;
- omawia problem zanieczyszczenia wód morskich (przyczyny, skutki, sposoby zapobiegania).
4.2. Dynamika mórz i oceanów.
How Tides Work - film na YouTube wyjaśniający powstawanie pływów morskich (EN)
Spring and Neap Tides - mega proste wyjaśnienie, dlaczego pływy syzygijne mają większą amplitudę niż pływy kwadraturowe (EN)
- wymienia rodzaje ruchów wody morskiej (falowanie, powierzchniowe prądy morskie, tsunami, sejsze, upwelling i downwelling, pływy);
- podaje przyczyny występowania poszczególnych rodzajów ruchów wody morskiej;
- omawia tsunami;
- objaśnia mechanizm powstawania powierzchniowych prądów morskich i ich układ;
- charakteryzuje prądy morskie – ich rodzaje oraz rozkład na świecie, wskazuje na mapie prądy ciepłe: Zatokowy, Północnoatlantycki, Norweski, Kuro Siwo, Brazylijski, Mozambicki, Madagaskarski, Wschodnioaustralijski, Alaski oraz zimne: Dryf wiatrów zachodnich, Peruwiański, Benguelski, Zachodnioaustralijski, Kalifornijski, Kanaryjski, Oja Siwo);
- omawia wpływ prądów morskich na życie i gospodarkę człowieka;
- omawia mechanizm ENSO i jego wpływ na środowisko geograficzne;
- wyjaśnia powstawanie upwellingu przybrzeżnego;
- omawia mechanizm powstawania pływów wskutek oddziaływania Księżyca i Słońca;
- wyjaśnia różnice między pływami syzygijnymi a pływami kwadraturowymi.
4.3. Sieć rzeczna
- wyjaśnia znaczenie terminów: rzeka, rzeka główna, dopływ, dorzecze i system rzeczny;
- wyróżnia rodzaje rzek (rzeki stałe, rzeki okresowe, rzeki epizodyczne);
- wskazuje na mapie obszary bezodpływowe oraz te, na których nie występują rzeki;
- charakteryzuje na podstawie mapy sieć rzeczną na poszczególnych kontynentach;
- omawia przyczyny zróżnicowania sieci rzecznej na Ziemi;
- opisuje cechy ustrojów rzecznych na świecie;
- rozpoznaje ustrój rzeczny wybranych rzek świata, Europy i Polski.
4.4. Jeziora
- przedstawia uwarunkowania występowania jezior;
- przedstawia kryteria klasyfikacji jezior;
- charakteryzuje genetyczne typy jezior;
- omawia rozmieszczenie jezior na kuli ziemskiej;
- analizuje plany batymetryczne wybranych jezior;
- porównuje kształt i głębokość jezior różnych typów;
- wskazuje na mapie i charakteryzuje największe sztuczne zbiorniki wodne;
- przedstawia funkcje sztucznych zbiorników wodnych.
4.5. Lodowce górskie i lądolody
- wymienia i opisuje warunki powstawania lodowców;
- wyjaśnia przyczyny odmiennej wysokości występowania granicy wieloletniego śniegu w różnych szerokościach geograficznych;
- omawia proces powstawania lodu lodowcowego;
- charakteryzuje typy lodowców górskich;
- wymienia części składowe lodowca górskiego;
- omawia występowanie lodowców górskich i lądolodów na Ziemi;
- wymienia różnice między lodowcem górskim a lądolodem;
- opisuje cechy lądolodu Antarktydy i Grenlandii;
- opisuje wpływ zanikania pokrywy lodowej na obszarach okołobiegunowych na gospodarkę, życie mieszkańców i ich tożsamość kulturową.
4.6. Wody podziemne
- wyjaśnia, jak powstały poszczególne rodzaje wód podziemnych (infiltracyjne, juwenilne, kondensacyjne i reliktowe);
- charakteryzuje rodzaje wód podziemnych (przypowierzchniowe, gruntowe, wgłębne i głębinowe);
- wyjaśnia znaczenie terminów: warstwa nieprzepuszczalna, warstwa przepuszczalna (wodonośna), strefa aeracji, strefa saturacji; zwierciadło swobodne, zwierciadło napięte);
- charakteryzuje wody artezyjskie i subartezyjskie;
- omawia powstawanie źródeł i ich rodzaje (uskokowe, szczelinowe wstępujące, szczelinowe zstępujące, krasowe, warstwowe);
- omawia, jak powstają źródła artezyjskie i gejzery;
- opisuje typy wód mineralnych;
- omawia znaczenie gospodarcze wód podziemnych.
Dział V Wnętrze Ziemi. Procesy endogeniczne
5.1. Budowa wnętrza Ziemi
- opisuje cechy budowy wnętrza Ziemi;
- wyjaśnia znaczenie terminu prądy konwekcyjne;
- wyjaśnia znaczenie terminów: litosfera, skorupa ziemska;
- omawia budowę skorupy ziemskiej;
- przedstawia różnice między skorupą kontynentalną a skorupą oceaniczną;
- charakteryzuje sejsmiczne metody badań wnętrza Ziemi;
- omawia właściwości fizyczne wnętrza Ziemi (zmiany temperatury i ciśnienia wraz z głębokością, stan skupienia;
- opisuje stopień geotermiczny;
- oblicza temperaturę w głębi skorupy ziemskiej na podstawie stopnia geotermicznego.
5.2. Minerały i skały
- wyjaśnia różnice między minerałem a skałą;
- rozpoznaje minerały skałotwórcze;
- omawia podział skał ze względu na ich pochodzenie;
- przedstawia genezę skał magmowych, osadowych i metamorficznych;
- charakteryzuje wybrane skały o różnej genezie;
- wskazuje na mapie obszary występowania najbardziej rozpowszechnionych skał;
- przedstawia gospodarcze zastosowanie skał;
- rozpoznaje skały występujące w najbliższej okolicy na powierzchni lub użyte w znajdujących się tam budynkach i budowlach.
5.3. Tektonika płyt litosfery
- omawia podstawowe założenia teorii tektoniki płyt litosfery;
- przedstawia rozmieszczenie płyt litosfery;
- omawia procesy spredingu i subdukcji;
- wykazuje związek między budową wnętrza Ziemi a ruchem płyt litosfery;
- prezentuje typy granic płyt litosfery;
- charakteryzuje najważniejsze ruchy górotwórcze na Ziemi.
5.4. Ruchy górotwórcze
- wymienia procesy wewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi;
- opisuje orogenezy w historii Ziemi;
- wyjaśnia proces powstawania gór w wyniku kolizji płyt litosfery;
- wyjaśnia związek między wiekiem orogenezy a wysokością gór;
- omawia rodzaje deformacji tektonicznych (w podziale na deformacje ciągłe i nieciągłe), rozpoznaje typy deformacji;
- opisuje etapy powstawania gór fałdowych i zrębowych;
- podaje przykłady różnych typów genetycznych gór.
5.5. Plutonizm i wulkanizm
- wyjaśnia znaczenie terminów: plutonizm, wulkanizm;
- charakteryzuje typy intruzji magmowych;
- omawia warunki powstawania wulkanów;
- omawia budowę wulkanu;
- prezentuje typy wulkanów ze względu na przebieg erupcji i rodzaj materiałów wydobywających się z wulkanu;
- wymienia produkty erupcji wulkanicznych;
- podaje przykłady negatywnych i pozytywnych skutków erupcji wulkanicznych;
- wykazuje zależność między ruchami płyt litosfery a rozmieszczeniem czynnych wulkanów.
5.6. Trzęsienia ziemi, ruchy epejrogeniczne i izostatyczne
Last quake - strona, na której sprawdzisz ostatnie trzęsienia ziemi.
Aplikacja na Adroida - CSEM EMSC LastQuake (do pobrania ze sklepy Play)
Rejestracja trzęsienia ziemi za pomocą smartfona - pobierz aplikację Hamm Seismograph
- wyjaśnia znaczenie terminów: trzęsienie ziemi, obszary sejsmiczne, obszary pensejsmiczne oraz obszary asejsmiczne;
- omawia przyczyny trzęsień ziemi;
- przedstawia rozchodzenie się fal sejsmicznych na podstawie ilustracji;
- charakteryzuje skalę Richtera i skalę Mercallego;
- przedstawia rodzaje trzęsień ziemi;
- wskazuje negatywne skutki trzęsień ziemi;
- wskazuje na mapie rozmieszczenie obszarów sejsmicznych na Ziemi;
- wskazuje zależność między ruchami płyt skorupy ziemskiej a obszarem występowania trzęsień ziemi
- podaje przyczyny ruchów izostatycznych i epejrogenicznych;
- wymienia podobieństwa i różnice między ruchami epejrogenicznymi a ruchami izostatycznymi;
- podaje przykłady skutków występowania procesów epejrogenicznych i izostatycznych.
5.7. Wielkie formy ukształtowania lądów i dna oceanicznego
- omawia wpływ procesów geologicznych na ukształtowanie powierzchni Ziemi;
- charakteryzuje ukształtowanie poziome i ukształtowanie pionowe powierzchni Ziemi;
- omawia wielkie formy ukształtowania lądów i dna oceanicznego (niziny, wyżyny, góry, depresje, kryptodepresje, szelf, stok kontynentalny, głębia oceaniczna, rowy oceaniczne, grzbiety śródoceanizne);
- wskazuje na mapie batymetrycznej wielkie formy dna oceanicznego;
- wskazuje na mapie najgłębsze rowy oceaniczne na Ziemi i podaje ich nazwy.
5.8. Odtwarzanie i datowanie dziejów Ziemi
- omawia metody odtwarzania dziejów Ziemi (Zasada aktualizmu geologicznego);
- prezentuje zasady ustalania wieku względnego (metody: stratygraficzna, tektoniczna i paleontologiczna) i wieku bezwzględnego skał;
- omawia etapy powstawania skamieniałości na podstawie schematu;
- wyjaśnia znaczenie skamieniałości przewodnich w odtwarzaniu dziejów Ziemi;
- rozpoznaje skamieniałości przewodnie paleozoiku (trylobity) i mezozoiku (amonity i belemnity);
- odtwarza wydarzenia geologiczne i przyrodnicze w dziejach Ziemi na podstawie profilu geologicznego.
5.9. Kronika dziejów Ziemi
- omawia podział dziejów Ziemi;
- analizuje tabelę stratygraficzną, zna nazwy eonów, er, okresów oraz wybranych epok (dot. ery kenozoicznej);
- przedstawia najważniejsze wydarzenia geologiczne i przyrodnicze w dziejach Ziemi (fałdowania, transgresje i regresje morskie, zlodowacenia, rozwój świata organicznego);
- rozpoznaje okres geologiczny na podstawie opisu;
- analizuje oraz interpretuje mapy i profile geologiczne.
Dział VI Procesy egzogeniczne
6.1. Wietrzenie
- wyjaśnia znaczenie terminów: wietrzenie, zwietrzelina, gołoborza;
- wymienia i opisuje na przykładach skał przebieg procesów wietrzenia:
- fizyczynego (m.in. rozpad ziarnisty granitu, wietrzenie ilaste, wietrzenie mrozowe oraz wietrzenie solne);
- chemicznego (rozpuszczenie, utlenianie, uwadnianie, uwęglanowienie);
- biologicznego (np. rozsadzanie skał przez korzenie drzew);
- wskazuje zależność intensywności procesów wietrzenia od klimatu;
- wskazuje dominujący typ wietrzenia w określonej strefie klimatycznej.
6.2. Ruchy masowe
When a Mountain comes down... - jak powstają żleby i stożki piargowe
- wymienia i omawia podstawowe rodzaje ruchów masowych (odpadanie, obrywanie, osuwanie, spływanie, spełzywanie);
- podaje różnicę między odpadaniem a obrywaniem oraz między osuwaniem a spełzywaniem;
- wymienia przyczyny (naturalne i antropogeniczne) powstawania ruchów masowych;
- wykazuje wpływ budowy geologicznej danego obszaru na grawitacyjne ruchy masowe;
- podaje sposoby przeciwdziałania powstawaniu ruchów masowych oraz sposoby ograniczania negatywnych skutków tych procesów dla ludzi.
6.3. Procesy krasowe
- wymienia skały rozpuszczane przez wodę;
- wyjaśnia znaczenie terminu krasowienie;
- wymienia i rozpoznaje na rysunku formy krasu powierzchniowego i podziemnego;
- wymienia i rozpoznaje formy szaty naciekowej w jaskini;
- wskazuje obszary krasowe na mapie świata i Europy;
- opisuje czynniki, które wpływają na przebieg zjawisk krasowych;
- odróżnia wywierzysko od ponoru;
- wyjaśnia, w jaki sposób powstają jaskinie krasowe.
6.4. Rzeźbotwórcza działalność wód opadowych i rzek
Formation of a V shaped valley - labelled diagram and explanation - film 1:22
- opisuje, w jaki sposób powstają wąwozy i parowy;
- wskazuje rodzaje skał, które są najbardziej podatne na działalność wód opadowych;
- wyjaśnia znaczenie terminów: erozja wgłębna, erozja wsteczna, erozja boczna, akumulacja;
- wymienia czynniki wpływające na tempo erozji rzecznej;
- wymienia rodzaje erozji rzecznej (wgłębna, wsteczna, boczna);
- wymienia elementy doliny rzecznej;
- porównuje cechy rzeki w biegu górnym, środkowym i dolnym (w szczególności pod względem intensywności procesów erozyjnych i akumulacyjnych oraz zdolności transportujących rzeki w danym odcinku - jakiej wielkości okruchy skalne rzeka transportuje w każdym odcinku);
- wymienia przykłady form powstałych w wyniku erozji i akumulacji;
- opisuje na podstawie schematu elementy doliny rzecznej (koryto, terasa zalewowa, terasa nadzalewowa, wysoczyzna);
- wyjaśnia, na czym polega proces erozji wstecznej;
- opisuje, w jaki sposób dochodzi do powstawania meandrów i w konsekwencji starorzeczy;
- wymienia rodzaje ujść rzecznych, podaje przykłady rzek o charakterystycznych ujściach i wskazuje je na mapie;
- wymienia warunki, które sprzyjają powstawaniu deltu oraz ujść typu lejkowatego (estuariów).
6.5. Rzeźbotwórcza działalność lodowców górskich i lądolodów
How do glaciers shape the landscape? Animation.2:30
Glacial processes and landforms. BBC Geography - Glaciers. 3:55
- wymienia podstawowe formy erozyjnej działalności lodowca górskiego (egzaracja, detersja, detrakcja);
- opisuje, w jaki sposób powstają polodowcowe formy terenu:
- erozyjne formy glacjalne: dolina U-kształtna, cyrk lodowcowy, dolina zawieszona, rysy i bruzdy lodowcowe, muton;
- akumulacyjne formy glacjalne: morena czołowa, denna, boczna i środkowa;
- erozyjne formy fluwioglacjalne: rynna, pradolina;
- akumulacyjne formy fluwioglacjalne: sandr, kem, oz, drumlin;
- rozróżnia formy terenu powstałe w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów;
- wskazuje na mapie przykładowe obszary o rzeźbie młodoglacjalnej;
- odróżnia rzeźbę staroglacjalną od młodoglacjalnej.
6.6a. Rzeźbotwórcza działalność wiatru
- wyjaśnia, na czym polega erozja eoliczna (deflacja, korazja);
- wymienia formy powstałe w wyniku niszczącej i budującej działalności wiatru;
- wykazuje zależność kształtu wydm od klimatu, omawia budowę wydmy parabolicznej, barchanu i wydmy gwiaździstej;
- opisuje proces powstawania grzybów skalnych;
- opisuje powstawanie pokryw lessowych i wymienia nazwy obszarów, na których one występują.
6.6b. Rodzaje pustyń
- wyjaśnia, czym jest pustynia;
- wymienia czynniki sprzyjające powstawaniu pustyń;
- wskazuje na mapie wybrane pustynie świata;
- wymienia i opisuje rodzaje pustyń: (skalisto-kamieniste, żwirowe, piaszczyste, pylaste).
6.7. Rzeźbotwórcza działalność morza
Artykuł o ruinach kościoła w Trzęsaczu. W artykule oprócz historycznego spojrzenia na postępującą abrazję morską przeczytacie też ciekawą legendę.
- wyjaśnia znaczenie terminów: abrazja, platforma abrazyjna, nisza abrazyjna;
- wymienia przykłady niszczącej i budującej działalności fal i prądów morskich;
- opisuje proces powstawania klifu oraz mierzei;
- wymienia podstawowe typy wybrzeży i opisuje, w jaki sposób powstały;
- rozpoznaje podstawowe typy wybrzeży na mapie i fotografii;
- opisuje powstawanie atolu.
Dział VII Pedosfera i biosfera
7.1. Powstawanie gleb
7.2. Typy genetyczne gleb
7.3. Strefy roślinne
Opracowano na podstawie: Rozkład materiału i plan dydaktyczny: OBLICZA GEOGRAFII 1, zakres rozszerzony, Wydawnictwo Nowa Era
Nasz Facebook
eDziennik
Biluetyn Informacji Publicznej