Geografia

Dział II Problemy środowiskowe współczesnego świata

1. Geozagrożenia

• wyjaśnia, czym jest geozagrożenie oraz wymienia przykłady geozagrożeń;
• przedstawia podział geozagrożeń ze względu na przyczynę (geologiczne, hydrologiczne, klimatyczne i meteorologiczne, biologiczne, inne); 
• wskazuje główne regiony występowania geozagrożeń;
• przedstawia narzędzia umożliwiające skuteczne prognozowanie zasięgu katastrof;
• wyjaśnia, na czym polega teledetekcja geozagrożeń;
• wymienia sposoby ostrzegania przed klęskami żywiołowymi w różnych krajach.

 
2. Geozagrożenia meteorologiczne    

• wyjaśnia, czym są geozagrożenia meteorologiczne i geozagrożenia klimatyczne;
• podaje przykłady zagrożeń meteorologicznych i klimatycznych;
• charakteryzuje zagrożenia meteorologiczne: sztormy, cyklony tropikalne i trąby powietrzne;
• wymienia skutki zagrożeń meteorologicznych;
• przedstawia inne zagrożenia meteorologiczne;
• proponuje działania ograniczające skutki zagrożeń meteorologicznych.

 
3. Zmiany klimatu na Ziemi

• wymienia czynniki naturalne wpływające na zmiany klimatu na Ziemi;
• wyjaśnia różnicę między efektem cieplarnianym a globalnym ociepleniem;
• omawia przyczyny współczesnego globalnego ocieplenia;
• omawia antropogeniczne źródła gazów cieplarnianych na świecie;
• omawia wpływ dodatnich sprzężeń zwrotnych na tempo globalnego ocieplenia na podstawie wykresu;
• przedstawia wpływ wylesienia na zmiany klimatu;
• wymienia globalne skutki zmian klimatu;
• przedstawia sposoby przeciwdziałania zmianom klimatycznym.

 
4. Zagrożenia geologiczne

• wymienia zagrożenia geologiczne;
• omawia przyczyny trzęsień ziemi i erupcji wulkanów oraz powstawania tsunami i lejów krasowych;
• charakteryzuje zagrożenia wynikające ze zjawisk i procesów geologicznych;
• omawia skutki zagrożeń geologicznych;
• opisuje działania ograniczające skutki zagrożeń geologicznych.

 
5. Erozja gleb i pustynnienie

• przedstawia naturalne i antropogeniczne przyczyny erozji gleb;
• przedstawia konsekwencje erozji i degradacji gleb na świecie;
• wyjaśnia pojęcie pustynnienia;
• wskazuje na mapie pustynie i obszary zagrożone pustynnieniem;
• podaje przyczyny pustynnienia;
• prezentuje skutki pustynnienia na wybranych przykładach;
• proponuje sposoby zapobiegania intensywnej erozji gleb i pustynnieniu.

 
6. Deficyt wody na świecie

• omawia zasoby wodne na Ziemi;
• omawia przyrodnicze i antropogeniczne przyczyny ograniczonych zasobów wodnych na Ziemi;
• wskazuje obszary nadmiarów i niedoborów zasobów wodnych;
• wyjaśnia, czym jest ślad wodny;
• ocenia skalę niedoboru wody w przyszłości;
• prezentuje działania wspomagające racjonalne gospodarowanie wodą.

 
7. Bioróżnorodność i georóżnorodność na Ziemi

• wyjaśnia, czym jest bioróżnorodność;
• omawia znaczenie bioróżnorodności dla środowiska przyrodniczego;
• podaje przyczyny zmniejszania się bioróżnorodności;
• przedstawia działania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej.

 
 

Opracowano na podstawie: Rozkład materiału i plan dydaktyczny: OBLICZA GEOGRAFII 4, zakres rozszerzony, Wydawnictwo Nowa Era

Dział I. Zmiany na mapie politycznej świata

1. Podział polityczny świata

Seterra - aplikacja pomagająca nauczyć się lokalizacji obiektów na mapie

• wyjaśnia znaczenie terminów: państwo, granica państwa, enklawa, eksklawa, terytorium zależne;
• wskazuje na mapie państwa o największej i najmniejszej powierzchni;
• omawia podział terytorialny mórz i oceanów (terminy: morskie wody wewnętrzne, wody terytorialne, wyłączna strefa ekonomiczna);
• podaje przykłady enklaw, eksklaw i terytoriów zależnych na świecie oraz wskazuje je na mapie;
• omawia specjalny status Antarktydy;
• wskazuje na mapie Sudan Południowy i opisuje historię jego utworzenia.

2. Wpływ dekolonizacji na współczesny obraz świata

• wyjaśnia znaczenie terminów: kolonializm, dekolonizacja;
• wymienia przyczyny rozpadu systemu kolonialnego;
• wskazuje na mapie obszary kolonialne światowych mocarstw w połowie XX w.;
• wymienia państwa europejskie, które w połowie XX w. miały posiadłości kolonialne;
• omawia skutki kolonializmu i dekolonizacji zarówno dla państw metropolitalnych, jak i krajów kolonialnych (np. na ludność i jej kulturę, migracje oraz poziom rozwoju gospodarczego).

3. Integracja i dezintegracja na świecie

• wyjaśnia znaczenie terminów: integracja, dezintegracja;
• omawia wpływ przemian społeczno-ustrojowych po 1989 roku na podział polityczny świata; 
• wymienia państwa powstałe w Europie po 1989 roku i wskazuje je  na mapie;
• wymienia przyczyny integracji europejskiej;
• analizuje pozytywne i negatywne skutki integracji europejskiej;
• opisuje tendencje dezintegracyjne w Europie na przykładzie Katalonii
• omawia znaczenie Unii Europejskiej w przemianach społeczno-gospodarczych państw członkowskich.

• wyjaśnia, na czym polega integracja państwa na płaszczyźnie: politycznej, gospodarczej i militarnej;
• opisuje działalność ONZ;
• wymienia najważniejsze organy ONZ (Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, Sekretariat ONZ);
• wymienia organizacje działające w ramach ONZ (WHO, FAO, UNESCO, UNICEF, Bank Światowy);
• wymienia wybrane organizacje międzynarodowe, ich członków oraz główne cele działalności (EU, Rada Europy, NATO, CEFTA, OECD, NAFTA, OPEC). 

4. Konflikty międzynarodowe. Terroryzm

• przedstawia przyczyny i skutki konfliktów na świecie;
• omawia wpływ konfliktów zbrojnych na społeczeństwo,  zmiany granic państw, gospodarkę oraz zasoby dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego;
• wyjaśnia znaczenie terminu terroryzm;
• wymienia cechy terroryzmu;
• opisuje skutki terroryzmu;
• opisuje wybrane zamachy terrorystyczne w XXI w. 

• opisuje ważniejsze konflikty zbrojne na świecie;
• wskazuje na mapie rejony ważniejszych konfliktów zbrojnych (izraelsko-palestyński, bałkański, w Rwandzie, w Tybecie, w Sudanie).

5. Podstawowe wskaźniki poziomu rozwoju państw

"What Is GDP?" -  film (1:46) wyjaśniający, czym jest GDP (EN)
„Dlaczego niektóre kraje są bogate, a inne biedne" - film wyjaśniający przyczyny różnic w poziomie rozwoju gospodarczego (EN + pol. napisy)

• wymienia czynniki wpływające na rozwój państw;
• omawia przyczyny zwiększania się dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym państw;
• wymienia mierniki i wskaźniki wykorzystywane do porównywania rozwoju społeczno-gospodarczego państw;
• podaje definicję PKB i omawia na podstawie mapy jego zróżnicowanie przestrzenne na świecie;
• omawia strukturę PKB według trzech głównych sektorów gospodarki;
• porównuje strukturę PKB państw znajdujących się na różnym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego;
• ocenia strukturę PKB Polski na tle innych krajów;

• wyjaśnia, czym jest WDB;
• wyjaśnia, czym jest HDI, i na podstawie mapy opisuje jego przestrzenne zróżnicowanie na świecie;
• charakteryzuje MPI i na podstawie mapy opisuje jego przestrzenne zróżnicowanie na świecie;
• porównuje rozmieszczenie krajów o najwyższym HDI oraz najwyższym PKB;
• wymienia podstawowe cechy ekonomiczne, demograficzne i społeczne państw o różnym poziomie rozwoju.

Dział II. Ludność i osadnictwo

1. Liczba ludności świata i jej zmiany

• wymienia przyczyny zmian liczby ludności świata​;
• opisuje zmiany liczby ludności na świecie od początku naszej ery​;
• wymienia najludniejsze państwa świata i wskazuje je na mapie​;
• wyjaśnia, czym jest przyrost naturalny​;
• oblicza współczynniki urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego​;
• omawia czynniki wpływające na zróżnicowanie przyrostu naturalnego na świecie​;
• wskazuje różnice między wartościami przyrostu naturalnego w krajach o wysokim, średnim i niskim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego​;
• podaje przyczyny różnic między wartościami współczynników urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego w krajach o wysokim, średnim i niskim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego.

2. Rozwój demograficzny

https://www.populationpyramid.net/ - Aktualne piramidy wieku i płci dla świata i poszczególnych krajów

• omawia model przejścia demograficznego (zróżnicowanie współczynnika urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego w 5 fazach modelu);
• ​wymienia przyczyny i skutki eksplozji demograficznej i regresu demograficznego;
• wyjaśnia znaczenie terminu współczynnik dzietności i omawia jego przestrzenne zróżnicowanie;
• omawia związek między współczynnikiem dzietności a prostą zastępowalnością pokoleń.

• charakteryzuje typy demograficzne społeczeństw (młode, zastojowe, stare) na podstawie piramid wieku i płci wybranych państw (Nigerii, Polski, Japonii)​;
• omawia przyczyny i skutki starzenia się społeczeństw;
• analizuje średnią długość trwania życia w wybranych krajach świata​;
• wyjaśnia znaczenie terminów: współczynnik feminizacji, współczynnik maskulinizacji.

3. Rozmieszczenie ludności na świecie

• omawia czynniki (przyrodnicze i pozaprzyrodnicze) wpływające na rozmieszczenie ludności na świecie;​
• opisuje bariery ograniczające osadnictwo i podaje ich przykłady​;
• wyjaśnia znaczenie pojęć: ekumena, subekumena, anekumena;​
• wskazuje na mapie obszary korzystnych i niekorzystnych warunków ​do osadnictwa;​
• oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia;​
• wymienia najgęściej zaludnione państwa świata;​
• wskazuje obszary największej i najmniejszej koncentracji ludności ​na świecie.

4. Migracje

• wyjaśnia znaczenie terminów: migracje, imigracje, emigracje, reemigracja, repatriacja, saldo migracji, współczynnik salda migracji; ​
• oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego;​
• uzasadnia pozytywny wpływ repatriacji na gospodarkę Polski;​
• wskazuje na mapie przykładowe kraje emigracyjne i kraje imigracyjne; ​
• analizuje na podstawie mapy przestrzenne zróżnicowanie salda migracji zagranicznych na świecie.

• opisuje kierunki migracji zagranicznych na świecie;​
• wyjaśnia przyczyny migracji zagranicznych; ​
• omawia pozytywne i negatywne skutki migracji zagranicznych; ​
• wymienia skutki napływu imigrantów z Ukrainy do Polski; ​
• wskazuje różnice między uchodźstwem a migracjami ekonomicznymi;
• ​opisuje problemy uchodźców w Europie i innych regionach świata. 

5. Zróżnicowanie narodowościowo-etniczne ludności świata

Apartheid explained - film (3:00) wyjaśniający pojęcie apartheidu w RPA (EN)

• wymienia odmiany ludzkie i omawia ich rozmieszczenie na świecie;​
• wyjaśnia znaczenie terminu rasizm;​
• wyjaśnia, na czym polegała polityka apartheidu w RPA;​
• wskazuje różnice między narodem a grupą etniczną oraz między mniejszością narodową a mniejszością etniczną;​
• charakteryzuje państwa o różnej zwartości socjoetnicznej (jednolite narodowościowo i wielonarodowościowe);​
• opisuje strukturę narodowościową i etniczną ludności Polski;​
• wskazuje na mapie Polski regiony zamieszkiwane przez największą liczbę przedstawicieli mniejszości narodowych;​
• omawia zróżnicowanie narodowościowe i etniczne w wybranych krajach (Kongo, Łotwa, Grecja, Japonia);​
• analizuje problemy państw o różnej zwartości socjoetnicznej.

6a. Zróżnicowanie językowe ludności świata

• wymienia języki oficjalne (oficjalna "szóstka");
• ​omawia strukturę językową ludności świata według rodzin językowych (wykres str. 85 w podręczniku)​;
• wyjaśnia znaczenie terminów: język urzędowy, żywy, wymarły, sztuczny ;
• wymienia przykłady języków sztucznych;
• ​przedstawia podział indoeuropejskiej rodziny językowej.

6b. Struktura wykształcenia ludności świata

• wymienia przykłady alfabetów;
• wyjaśnia znaczenie terminów: ​analfabetyzm, ​wskaźnik analfabetyzmu, ​wskaźnik skolaryzacji ;
• omawia poziom analfabetyzmu i skolaryzacji w wybranych państwach;
• analizuje zróżnicowanie struktury wykształcenia ludności na świecie​
• opisuje związek między wykształceniem ludności a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego kraju.

7. Zróżnicowanie religijne ludności świata

• wyjaśnia znaczenie terminu religia;​
• omawia strukturę wyznaniową w wybranych państwach (Hiszpania, Afganistan, Słowacja, Polska);​
• wymienia trzy wielkie religie uniwersalne (chrześcijaństwo, islam, buddyzm);​
• opisuje wybrane religie (chrześcijaństwo, islam, buddyzm, judaizm, hinduizm) i ich rozmieszczenie na świecie;​
• opisuje wpływ tych religii na życie człowieka ​i gospodarkę.

8. Kręgi kulturowe

• wyjaśnia znaczenie terminu kultura;​
• wymienia kręgi kulturowe na świecie i opisuje wartości wyznawane przez społeczności różnych kręgów;​
• wskazuje na mapie kręgi kulturowe;​
• omawia konsekwencje zróżnicowania kulturowego ludności świata;​
• omawia wkład kręgów kulturowych w dziedzictwo kulturowe ludzkości.

9. Przestrzeń i jej kulturowe postrzeganie przez człowieka - temat fakultatywny

10. Zróżnicowanie narodowościowo-etniczne ludności świata

• omawia kryteria podziału jednostek osadniczych na wsie i miasta;​
• wymienia czynniki kształtujące sieć wiejską i miejską;​
• podaje przyczyny przemian w osadnictwie wiejskim.

11. Urbanizacja

• wyjaśnia znaczenie terminów: urbanizacja, wskaźnik urbanizacji;​przedstawia płaszczyzny urbanizacji;​
• opisuje fazy urbanizacji i ich przebieg w różnych rejonach świata;​
• podaje różnice między procesami urbanizacji zachodzącymi w państwach o niskim i wysokim poziomie rozwoju społeczno-​gospodarczego;​
• analizuje wskaźnik urbanizacji i jego zróżnicowanie na świecie;​
• wskazuje na mapie państwa i regiony o niskim i wysokim wskaźniku urbanizacji;​
• omawia przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji w Polsce;​
• analizuje przyczyny i skutki urbanizacji w wybranych regionach świata;​
• wyjaśnia, na czym polega proces metropolizacji; ​
• podaje cechy metropolii.

12. Miasta świata

• opisuje funkcje miast;
• ​podaje przykłady miast o różnych funkcjach;​
• wyjaśnia znaczenie terminu megamiasto;​
• wymienia najludniejsze zespoły miejskie świata i wskazuje je na mapie;​
• omawia proces tworzenia się megamiast;​
• opisuje formy zespołów miejskich (aglomeracja monocentrycza, aglomeracja policentryczna, megalopolis);​
• rozpoznaje formy zespołów miejskich na świecie i w Polsce;​
• wyjaśnia różnice między megamiastem a megalopolis;​
• wymienia i wskazuje na mapie największe megalopolis w krajach wysoko rozwiniętych; ​
• charakteryzuje typy fizjonomiczne miast.

13. Rozwój obszarów wiejskich

• wyjaśnia znaczenie terminów: obszar wiejski, wieś;​
• wskazuje na mapie państwa o najmniejszym i największym udziale ludności wiejskiej w ogólnej liczbie mieszkańców;​
• wyjaśnia zależność między udziałem ludności wiejskiej w całkowitej liczbie mieszkańców kraju a jego poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego;​
• omawia nowe funkcje obszarów wiejskich;​
• przedstawia czynniki rozwoju obszarów wiejskich;​
• omawia przyczyny wyludniania się obszarów wiejskich na przykładzie Europy;​
• wyjaśnia przyczyny depopulacji niektórych wsi w Polsce.

 

Dział III. Sektory gospodarki. Globalizacja

1. Zmiana roli sektorów gospodarki

• omawia podział gospodarki na sektory;
• wymienia funkcje poszczególnych sektorów gospodarki; 
• analizuje na podstawie mapy udział usług w zatrudnieniu i strukturze WDB na świecie;
• wykazuje związek między strukturą zatrudnienia i strukturą WDB  w wybranych krajach a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego kraju;
• omawia zmiany roli sektorów w gospodarce Polski i podaje przyczyny zmian;
• klasyfikuje działalność gospodarczą według PKD (wystarczy podać przykłady sekcji w każdym z sektorów gospodarki);
• podaje przykłady zacierania się różnic między sektorem przemysłowym a sektorem usługowym.

2. Globalizacja

• wyjaśnia znaczenie terminów: globalizacja, indeks globalizacji;
• przedstawia przejawy globalizacji na płaszczyznach: gospodarczej, społecznej i politycznej; 
• wskazuje na mapie kraje o najwyższym i najniższym indeksie globalizacji na świecie; 
• wymienia przyczyny i skutki globalizacji; 
• wymienia pozytywne i negatywne skutki globalizacji na przykładzie Polski; 
• opisuje przestrzenne zróżnicowanie indeksu globalizacji; 
• omawia wpływ międzynarodowych korporacji na światową gospodarkę; 
• przedstawia wpływ globalizacji i rozwoju technologii na zatrudnienie.

 

Dział IV. Rolnictwo

1. Czynniki rozwoju rolnictwa

• opisuje przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa;
• opisuje pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa;
• przedstawia podział użytków rolnych (grunty orne, uprawy trwałe, użytki zielone); 
• przedstawia przyczyny zróżnicowania struktury użytków rolnych w różnych państwach (np. Australia, Czad, Chiny, Czechy, Niemcy, Japonia, Polska); 
• omawia zmiany w strukturze użytkowania ziemi na świecie w Brazylii i Wielkiej Brytanii;
• podaje przykłady pozytywnych i negatywnych skutków zmian użytkowania ziemi na świecie; 
• charakteryzuje strukturę użytkowania ziemi w Polsce; 
• wskazuje regiony w Polsce o wysokim udziale gruntów ornych oraz użytków zielonych w strukturze użytków rolnych. 

2. Typy rolnictwa i regiony rolnicze

• opisuje podział rolnictwa ze względu na przeznaczenie produkcji rolnej; 
• opisuje podział rolnictwa ze względu na intensywność produkcji rolnej;
• omawia cechy i typy rolnictwa intensywnego oraz rolnictwa ekstensywnego; 
• charakteryzuje rolnictwo pierwotne, rolnictwo tradycyjne i rolnictwo rynkowe; 
• wskazuje na mapie i charakteryzuje główne regiony rolnicze świata.

3. Rolnictwo uprzemysłowione i rolnictwo ekologiczne

• przedstawia cechy rolnictwa uprzemysłowionego;  
• omawia czynniki rozwoju rolnictwa uprzemysłowionego; 
• przedstawia zasady rolnictwa ekologicznego; 
• wykazuje różnice między rolnictwem uprzemysłowionym a rolnictwem ekologicznym oraz przedstawia ich wady i zalety; 
• wskazuje na mapie Europy kraje o największym udziale rolnictwa ekologicznego; 
• wymienia przyczyny słabego rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce;
• wyjaśnia znaczenie terminu GMO i wskazuje na mapie państwa, w których dopuszczono uprawy roślin modyfikowanych genetycznie; 
• przedstawia dylematy związane z wykorzystywaniem roślin modyfikowanych genetycznie. 

4. Główne obszary upraw

• omawia podział roślin uprawnych oraz przykłady ich zastosowania; 
• wymienia czynniki wpływające na rozmieszczenie upraw na świecie;
• opisuje warunki uprawy i wskazuje na mapie główne obszary upraw: ryżu, pszenicy, kukurydzy, jęczmienia i żyta;
• omawia uprawę roślin strączkowych na świecie, bulwiastych i korzeniowych;
• omawia uprawę warzyw i owoców na świecie;
• opisuje uprawę używek na świecie;
• opisuje warunki uprawy roślin przemysłowych i wymienia ich największych producentów.

5. Główne obszary chowu zwierząt

• wyjaśnia różnicę między chowem a hodowlą zwierząt;
• omawia typy chowu zwierząt gospodarskich (pastwiskowy, oborowo-pastwiskowy, oborowy);
• przedstawia podział zwierząt gospodarskich i kierunki ich chowu;
• porównuje chów ekstensywny i intensywny;
• opisuje chów bydła, owiec, trzody chlewnej i drobiu na świecie (wskazuje na mapie główne rejony chowu; podaje przybliżoną wielkość pogłowia; wymienia państwa o największym pogłowiu tych zwierząt); 
• omawia czynniki wpływające na zróżnicowanie gatunkowe chowu zwierząt gospodarskich na świecie.

6. Lasy na Ziemi. Gospodarka leśna

• wyjaśnia różnice między leśnictwem a gospodarką leśną;
• wymienia funkcje lasów;
• wskazuje na mapie państwa o największej i najmniejszej lesistości;
• charakteryzuje główne typy lasów;
• opisuje przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika lesistości na świecie;
• przedstawia przykłady rabunkowej i racjonalnego gospodarki leśnej;
• uzasadnia konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami leśnymi na świecie.

7. Rybactwo

• wyjaśnia znaczenie terminów: rybactwo, rybołówstwo, akwakultura, marikultura;
• wymienia najczęściej poławiane gatunki organizmów wodnych;
• wskazuje na mapie najważniejsze łowiska na świecie;
• opisuje wielkość połowów i produkcji  akwakulturowej w wybranych krajach;
• wyjaśnia, czym jest przełowienie.
   

Dział V. Przemysł

1. Czynniki lokalizacji przemysłu

• wymienia i opisuje czynniki lokalizacji przemysłu na świecie (przyrodnicze, naukowo-techniczne, społeczno-polityczne i behawioralne);
• omawia przymusową, związaną i swobodną lokalizację przemysłu oraz podaje przykłady;
• omawia korzyści i niekorzyści aglomeracji;
• wyjaśnia, na czym polega proces deglomeracji przemysłu;  ​
• opisuje zmiany roli czynników lokalizacji przemysłu i omawia przyczyny zmian.

2. Przemysł tradycyjny i przemysł zaawansowanych technologii (high-tech)

• wymienia działy przemysłu tradycyjnego i przemysłu zaawansowanych technologii; 
• podaje cechy przemysłu tradycyjnego i przemysłu high-tech; 
• omawia i porównuje czynniki lokalizacji przemysłu tradycyjnego i high-tech;
• opisuje zmiany znaczenia czynników lokalizacji przemysłu​; 
• omawia rozmieszczenie wybranych działów przemysłu tradycyjnego; 
• wskazuje na mapie główne ośrodki produkcji wyrobów tekstylnych i odzieży oraz produkcji metali;
• omawia rozmieszczenie przemysłu zaawansowanych technologii na świecie;
• wskazuje na mapie państwa o największym udziale produktów zaawansowanych technologii w eksporcie artykułów przemysłowych;
• wymienia ważniejsze ośrodki przemysłu high-tech i wskazuje je na mapie;
• omawia skutki rozwoju nowoczesnego przemysłu.

3. Zmiany w przemyśle na świecie

• wyjaśnia znaczenie terminów: industrializacja, dezindustrializacja, reindustrializacja;
• omawia przyczyny dezindustrializacji;
• opisuje przebieg i skutki dezindustrializacji;
• omawia rolę procesów reindustrializacji ​w gospodarce;
• opisuje przebieg procesów industrializacji, dezindustrializacji i reindustrializacji w Polsce.

4. Obszary koncentracji przemysłu - 2 godz. lekc.

• wyjaśnia przyczyny koncentracji przemysłu;
• omawia różnice między ośrodkiem przemysłowym a okręgiem przemysłowym;
• wymienia rodzaje okręgów przemysłowych (surowcowe, transportowe, wielkomiejskie i poligenetyczne) i podaje ich przykłady na świecie;
• wskazuje na mapie ważniejsze okręgi przemysłowe i omawia ich rozmieszczenie na świecie (na podstawie mapy w podręczniku str. 227);

• wskazuje na mapie Polski okręgi przemysłowe;
• omawia rozmieszczenie ośrodków przemysłowych;
• opisuje formy koncentracji przemysłu high-tech;
• omawia czynniki warunkujące powstanie technopolii ​i opisuje wybrane technopolie na świecie;
• wyjaśnia, czym są klastry, i omawia ich rolę w budowie gospodarki opartej na wiedzy.

5. Budownictwo

• wyjaśnia znaczenie terminu budownictwo;
• omawia czynniki rozwoju budownictwa;
• przedstawia rolę budownictwa w gospodarce ;
• analizuje na podstawie mapy udział budownictwa w strukturze zatrudnienia na świecie i w Polsce;
• prezentuje argumenty przemawiające za potrzebą zharmonizowania stylu budownictwa z istniejącym krajobrazem;
• przedstawia różne oblicza budownictwa na świecie i w Polsce.

6. Źródła energii i bilans energetyczny

Energetyka wiatrowa - 12-minutowy film prezentujący zalety i wady rozwoju energetyki wiatrowej (projekt Odyssey)
Energetyka wiatrowa - pakiet materiałów dla ucznia i nauczyciela (projekt Odyssey)

• wymienia nieodnawialne i odnawialne źródła energii;
• charakteryzuje surowce energetyczne;
• opisuje na podstawie mapy wydobycie surowców energetycznych na świecie i wskazuje wybrane okręgi surowcowe​;
• wymienia największych producentów surowców energetycznych  na świecie;
• omawia skutki rosnącego zapotrzebowania na energię;
• opisuje odnawialne źródła energii;
• przedstawia bilans energetyczny świata i jego zmiany w ciągu ostatnich 200 lat;
• określa udział poszczególnych źródeł energii w bilansie energetycznym świata;
• omawia bilans energetyczny Polski;
• wymienia działania podejmowane na rzecz ograniczenia tempa wzrostu zużycia energi.

7. Produkcja i zużycie energii elektrycznej

• omawia gospodarcze znaczenie energii elektrycznej;
• przedstawia wielkość produkcji energii elektrycznej na świecie, jej strukturę oraz głównych producentów i konsumentów energii elektrycznej
• porównuje na podstawie mapy wielkość produkcji energii elektrycznej przypadającej na jednego mieszkańca w wybranych państwach świata;
• charakteryzuje energetykę opartą na nieodnawialnych i odnawialnych źródłach energii;
• wymienia typy elektrowni;
• przedstawia strukturę produkcji energii elektrycznej według typów elektrowni w Polsce i w wybranych krajach świata;
• porównuje strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce ze strukturą produkcji energii elektrycznej w wybranych krajach Europy i świata;
• charakteryzuje prawidłowości w zakresie zmian udziału źródeł odnawialnych w strukturze zużycia energii;
• przedstawia związek między strukturą produkcji energii elektrycznej a bezpieczeństwem energetycznym kraju;
• omawia zalety i wady wybranych typów elektrowni.

8. Energetyka jądrowa

• omawia rozwój energetyki jądrowej na świecie;
• wymienia kraje produkujące najwięcej energii jądrowej na świecie;
• omawia znaczenie energetyki jądrowej na świecie;
• omawia przyczyny i skutki rozwoju energetyki jądrowej;
• opisuje plany rozwoju energetyki jądrowej w Polsce;
• uzasadnia potrzebę społecznej debaty dotyczącej rozwoju energetyki jądrowej w Polsce.

Dział VI Usługi

6.1. Zróżnicowanie usług na świecie

• klasyfikuje usługi według różnych systemów:
  • konsumpcyjne, produkcyjne, ogólnospołeczne
  • materialne, niematerialne
  • podstawowe, wyspecjalizowane;
• omawia zmiany znaczenia usług w zależności od fazy rozwoju cywilizacyjnego; 
• preindustrialna, industrialna, postindustrialna, informacyjna;
• porównuje strukturę zatrudnienia w sektorze usługowym w Polsce ze strukturą zatrudnienia w usługach na świecie i w wybranych krajach. 
   

6.2. Transport

• wymienia rodzaje transportu; 
• opisuje elementy infrastruktury transportowej;  
• wymienia przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne czynniki warunkujące rozwój transportu;  
• opisuje czynniki rozwoju transportu w Polsce. 
   
• omawia znaczenie transportu: samochodowego, kolejowego, morskiego, wodnego śródlądowego, lotniczego i przesyłowego; 
• przedstawia wady i zalety poszczególnych rodzajów transportu;
• porównuje strukturę przewozów w Polsce ze strukturą przewozów w wybranych krajach; 
• wyjaśnia znaczenie transportu w rozwoju społeczno-gospodarczym. 

6.3. Łączność

• wyjaśnia znaczenie terminu łączność; 
• przedstawia podział łączności; 
• omawia miejsce łączności w PKD; 
• opisuje rozwój łączności;  
• omawia rozwój telefonii i jej rodzaje; 
• analizuje na podstawie mapy przestrzenne zróżnicowanie liczby telefonów komórkowych przypadających na 100 mieszkańców na świecie; 
• omawia rozwój telekomunikacji komputerowej;  
• analizuje na podstawie mapy dostęp do internetu na świecie; 
• opisuje znaczenie łączności w światowej gospodarce; 
• wyjaśnia znaczenie terminów: społeczeństwo informacyjne, wykluczenie cyfrowe; 
• omawia rolę telekomunikacji w kształtowaniu społeczeństwa informacyjnego.

6.4. Społeczeństwo informacyjne. Gospodarka oparta na wiedzy

• wymienia przejawy kształtowania się społeczeństwa informacyjnego; 
• przedstawia pozytywne i negatywne skutki kształtowania się społeczeństwa informacyjnego; 
• omawia cechy gospodarki opartej na wiedzy; 
• przedstawia czynniki wpływające na innowacyjność i rozwój gospodarki opartej na wiedzy; 
• omawia znaczenie kapitału ludzkiego w rozwoju gospodarki opartej na wiedzy; 
• wyjaśnia, na czym polega wsparcie udzielane młodym, innowacyjnym przedsiębiorstwom – start-upom przez inkubatory przedsiębiorczości i akceleratory biznesu. 

6.5. Usługi edukacyjne i finansowe

• opisuje wpływ edukacji na rozwój społeczny i gospodarczy kraju;
• wykazuje związek między wydatkami państwa na edukację a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego kraju; 
• wyjaśnia znaczenie kształcenia ustawicznego;
• wykazuje związek między nakładami na prace badawczo-rozwojowe a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego państwa;
• wymienia państwa o największych nakładach na działalność badawczo-rozwojową; 
• omawia znaczenie usług bankowych w rozwoju społeczno-gospodarczym świata;
• opisuje wpływ usług ubezpieczeniowych na życie człowieka. 

6.6. Handel międzynarodowy

• wyjaśnia znaczenie terminów: handel międzynarodowy, eksport, import, reeksport, bilans handlowy; 
• wymienia przedmioty handlu międzynarodowego;
• omawia cele Światowej Organizacji Handlu;
• opisuje czynniki wpływające na rozwój handlu międzynarodowego;
• przedstawia zróżnicowanie struktury towarowej handlu zagranicznego w wybranych państwach.
   
• omawia rolę usług w handlu międzynarodowym;
• wyjaśnia, na czym polega przepływ kapitału między państwami;
• opisuje kierunki międzynarodowej wymiany towarowej;
• przedstawia znaczenie wymiany handlowej w rozwoju społeczno-gospodarczym świata;
• omawia miejsce Polski w handlu międzynarodowym;
• wymienia głównych partnerów handlowych Polski; 
• opisuje strukturę towarową handlu zagranicznego Polski;
• wymienia zasady sprawiedliwego handlu i wyjaśnia ich znaczenie.

6.7. Rozwój turystyki na świecie

• wyjaśnia znaczenie terminu turystyka;
• przedstawia rodzaje turystyki;
• omawia rozwój ruchu turystycznego na świecie;
• przedstawia przyczyny i skutki rozwoju turystyki; 
• wyjaśnia znaczenie usług turystycznych w rozwoju społeczno-gospodarczym świata;
• omawia znaczenie usług turystycznych w polskiej gospodarce.

6.8. Regiony turystyczne świata

• wymienia czynniki wpływające na atrakcyjność turystyczną;
• opisuje atrakcyjność turystyczną poszczególnych regionów świata;
• omawia udział poszczególnych regionów świata w ogólnej liczbie  przyjazdów  turystycznych;
• przedstawia ograniczenia w rozwoju turystyki;
• omawia rolę turystyki w światowej gospodarce;
• wskazuje na mapie kraje o najwyższym udziale turystyki w PKB;
• omawia znaczenie miejsc świętych dla wyznawców poszczególnych religii;
• wskazuje na mapie najważniejsze miejsca pielgrzymkowe na świecie; 
• wskazuje na mapie ważniejsze ośrodki pielgrzymkowe w Polsce.
   

Dział VII Wpływ człowieka na środowisko

7.1. Konflikt w relacji człowiek - środowisko przyrodnicze

7.2. Wpływ działalności człowieka na atmosferę

"What is the Greenhouse Effect?" - 2,5 minutowy film w jęz. angielskim wyjaśniający mechanizm działałania efektu cieplarnianego
"Co z dziurą ozonową" - film (9 min.) z cyklu "Nauka to lubię" Tomasza Rożka

7.3. Wpływ działalności człowieka na hydrosferę

Arctic Sea Ice Reaches 2021 Minimum Extent - animacja obrazująca zmiany zasięgu lodu w Arktyce

7.4. Wpływ działalności rolniczej na środowisko przyrodnicze

7.5. Wpływ działalności górniczej na środowisko przyrodnicze

7.6. Wpływ transportu i turystyki na środowisko przyrodnicze

7.7. Krajobraz kulturowy i jego ochrona

7.8. Rewitalizacja i działania proekologiczne

„Jak segregowane są odpady" - film (4:51) nt. segrowania odpadów w firmie Lekaro
„Jak wygląda praca w sortowni odpadów" - reportaż (11:45) z pracy w sortowni
„Jak Szwedzi zamieniają odpady w złoto" - fim (8:00) o wzorcowej gospodarce odpadami

Opracowano na podstawie: Rozkład materiału i plan dydaktyczny: OBLICZA GEOGRAFII 2, zakres rozszerzony, Wydawnictwo Nowa Era